Czy „Egzorcysta” to naprawdę „najstraszniejszy horror wszechczasów”?

Kiedy w sierpniu zmarł legenda kina William Friedkin, większość żałobnych nekrologów skupiała się na hołdach dla jego eklektycznego dorobku. Pieszczotliwie nazywany „Huraganem Billym” ze względu na swoją siłę osobowości i ogromną pozycję wśród twórców filmowych New Hollywood, Friedkin stworzył szanowaną, obszerną filmografię, w której uczestniczyli zdobywcy Oscarów, tacy jak Połączenie francuskie ponownie ocenić perełki, takie jak bomba kasowa, która stała się klasyką Czarownik. Mimo to krytycy wywyższyli jeden tytuł nad pozostałe, film, który nawet 50 lat później nadal mocno trzyma się kultury popularnej: Egzorcystaktóry nosi slogan „najstraszniejszy film wszechczasów.”

Tak nazwali go krytycy po spektakularnej premierze w 1973 roku. Egzorcysta zszokowała naród obskurną, ale wciągającą opowieścią o aktorce (Ellen Burstyn), która zwraca się do pary katolickich księży, aby wypędzili jej opętaną córkę. Od tego czasu w recenzjach retrospektywnych powtarzano stwierdzenie „najstraszniejszy film wszechczasów”, twierdzą, a krytycy nadal tak twierdzą Egzorcysta za najbardziej prowokacyjny i przerażający film, który zapisał się w annałach kina grozy. Jest tak mocno uznawany za złoty standard gatunku, że od tego czasu krytycy chwalą takie współczesne thrillery A24 Dziedziczny jako „najstraszniejszy film od czasów Egzorcysta.” Ta reputacja została zachowana Egzorcysta‘S dziedzictwo żyje, pomimo szeregu sequeli, począwszy od przeciętny Do niesławnyz wyjątkiem kultowego klasyka z 1990 roku Egzorcysta III.

Egzorcysta marka pozostała tak silna, że ​​Blumhouse zazielenił całą trylogię sequeli Halloween dyrektor Davida Gordona Greena, którego akcja zaplanowana jest na około 50. rocznicę powstania oryginalnego filmu. Pierwszy, Egzorcysta: wierzącyprzywraca Ellen Burstyn do serii, aby ponownie wcielić się w rolę Chrisa MacNeila, podobnie jak w filmach Greena o Halloween Jamie Lee Curtis powraca w roli Laurie Strode. Egzorcysta: wierzący robi trochę duże, problematyczne odstępstwa od schematu serialu, ale niewątpliwie nie istniałoby, gdyby nazwisko Egzorcysty nie budziło dziś tak wielkiego szacunku.

Ale jest Egzorcysta pół wieku później wciąż najstraszniejszy film wszechczasów? Krytycy powtarzają tę tezę od 50 lat, nawet w obliczu nowych klasyków horroru, które okazały się równie silnym paliwem koszmaru. To prawda, że Egzorcysta wywarło traumę na całym pokoleniu kinomanów jak żadna szeroka premiera wcześniej ani później, ale pomogło też znieczulić widzów, którzy teraz mogą bez trudu obejrzeć film nieskończony Piła kontynuacje bez mrugnięcia okiem. Jeśli pojawił się film, był on równie przerażający jak Egzorcysta było w 1973 roku, publiczność byłaby na to znacznie lepiej przygotowana po doświadczeniu przełomowego arcydzieła Friedkina.

Tak się składa, że ​​„najstraszniejszy film wszechczasów” nie da się określić. Ludzkie lęki są dość uniwersalnel, co wyjaśnia, dlaczego horror ma tak wiele znajomych tropów. Ale najgłębszy koszmar jednej osoby może w ogóle nie mieć wpływu na kogoś innego. „Najstraszniejsze” jest niezmierzone. A etykieta tak naprawdę nie oddaje sedna prawdziwego osiągnięcia Friedkina dzięki temu filmowi. Nikt nie wie, czy Egzorcysta nadal można nazwać najstraszniejszym horrorem wszechczasów.

Ale z pewnością ma największy wpływ. Nie tylko dlatego, że niemal w pojedynkę zrodził się podgatunek egzorcyzmów, który nadal jest popularnym wyborem producentów, a najnowsze tytuły takie jak Egzorcysta papieża, Zakonnica III Egzorcyzm mojego najlepszego przyjaciela, ale ponieważ Egzorcysta to prawdopodobnie pierwszy prawdziwy horror ery nowożytnej. Po pokoleniu Młotowe horroryfilmy samochodowe klasy B i spektakularne nawiedzone domy, Egzorcysta napisał na nowo podręcznik, łącząc dramatyczną strukturę tekstu, groteskową wartość szokującą i społeczne tabu dla mainstreamowych odbiorców.

Jasne, Dziecko Rosemary dorównuje arcydziełu Friedkina pod względem napięcia i napięcia, ale przedstawienia przemocy są stosunkowo powściągliwe. The oryginał z 1974 r Masakra piłą łańcuchową w Teksasie był równie prowokacyjny jak Egzorcysta, ale nie mógł pochwalić się obsadą powszechnie znanych nazwisk, które dodałyby mu wiarygodności wśród fanów głównego nurtu kina. W chwili premiery klasyczny już horror Tobe’a Hoopera został powszechnie odrzucony jako śmieci. Krytyk „Los Angeles Times” nazwał to nawet „podły” i „paskudne i obsceniczne”. Egzorcysta nie dało się tak łatwo zaszufladkować.

Film Friedkina był – i nadal jest – wiszącym pomostem pomiędzy prestiżem a prowokacją. Na nowo napisał scenariusz horrorów, sugerując drogę do sukcesu krytycznego i finansowego, którą autorzy gatunku studiowali przez dziesięciolecia.

Powodem, dla którego uznano go za najstraszniejszy film wszechczasów, jest to, że Friedkin miał czelność przemycać obrazy i dźwięki, które byłyby zaskakujące nawet w przypadku filmu eksploatacyjnego, nie mówiąc już o przyszłej nominacji do Oscara dla najlepszego filmu i najlepszego reżysera. Powinno wydawać się paradoksalne, że film, w którym główną postacią jest opętany nastolatek masturbujący się krucyfiksem, byłby w ogóle brany pod uwagę przez niesławnie sztywną, elitarną organizację, która rzadko uznaje kino grozy. Jest to jednak dziwnie trafna rekomendacja, ponieważ wulgaryzmy zawarte w filmie wzmacniają fabułę, która z łatwością mogłaby przekształcić się w standardowy dramat o zlewie kuchennym. Egzorcysta ma szkielet medycznego płaczka z przynętą na Oscara, jeśli zamienisz opętaną istotę Pazuzu na chorobę i zamienisz tytułowych egzorcystów w lekarzy zajmujących się diagnozą i leczeniem. Ellen Burstyn nie gra Final Girl ani damy w opałach, ale pogrążoną w żałobie matkę. Wszyscy wiemy, jak bardzo Akademia kocha żałobę rodzinną.

Wielu autorów gatunku próbowało podążać po linii pomiędzy szokującymi obrazami wykorzystania a godnymi szacunku i rozpoznawalnymi ludzkimi emocjami, począwszy od przełomowego hitu M. Nighta Shyamalana Szósty zmysł (który koncentruje się również na samotnym rodzicu, którego dziecko jest nawiedzane przez duchy) do Ari Aster Dziedziczny. Toni Collette, która występuje w obu filmach, była bardzo poruszona Szósty zmysłmoc tematyczna że ona twierdzi, że nawet tego nie zrobiła zarejestruj to jako horror.

Egzorcystawpływ tego artysty można najbardziej bezpośrednio odczuć we współczesnym ruchu „podwyższonego horroru”, który wykorzystuje konwencje gatunkowe i język wizualny, aby zbadać problemy psychiczne i społeczne. Pomiędzy rzemieślniczym horrorem A24 a mózgowe thrillery społeczne, takie jak Jordan Peelepodwyższony horror dominuje na rynku gatunków. Friedkin jest prawdopodobnie ojcem chrzestnym podgatunku: Egzorcysta był oświadczeniem skierowanym do widzów i krytyków, że styl gatunkowy może być równie dramatyczny i rezonujący tematycznie, jak wszystko inne w literaturze. Wytrawni twórcy horrorów powtórzyli sukces Friedkina, przedstawiając mrożące krew w żyłach portrety dysfunkcji rodziny i żałoby w filmach z Babadook Do Dom Nocy. Inni reżyserzy czerpali inspirację ze zuchwałego i bezkompromisowego wykorzystania przez Friedkina horroru psychologicznego do krytyki i dekonstrukcji religii – zwłaszcza Rok 2021 wstrząsający Święta Maud.

Kolejną mądrością, jaką Friedkin przekazał przyszłym pokoleniom twórców filmów o wzniosłym horrorze, jest to, aby nie zdradzać zapalającej natury tego gatunku i nie wzdrygać się przed przedstawianiem drastycznej przemocy fizycznej i psychicznej. Przed Friedkinem konwencjonalna mądrość głosiła, że ​​„przyzwoity” horror unika groteskowych i nieuzasadnionych obrazów. Niektórzy argumentowali, że wyobraźnia widza może stworzyć bardziej fascynujące i niszczycielskie obrazy, niż jakikolwiek twórca filmowy jest w stanie pokazać na ekranie. Friedkin ze smakiem udowodnił, że się mylą. Widzowie, którzy przeżyli traumę po scenach Regan schodzącej po schodach z pająkiem lub obracającej głowę o 180 stopni, stanowią świadectwo sprzeczne z tą obiegową mądrością.

Duch Friedkina jest nadal obecny w filmach, które łączą szok z prawdziwym ludzkim dramatem. Egzorcystadziedzictwo kwitnie we współczesnym horrorze. Twórców filmowych wyzwoliła śmiałość Friedkina, która wbiła igłę pomiędzy tabu a główny nurt, wytrącając z równowagi widzów, a jednocześnie wciągając ich w opowieści o tragedii, bólu, stracie i wyrzutach sumienia. Cały gatunek został ośmielony, by rzucić wyzwanie konwencjom społecznym, jednocześnie zapewniając eskapistyczne emocje.

Inni filmowcy oczywiście podzielają tę zasługę, ale trudno wskazać bardziej znaczące przesunięcie tektoniczne w krajobrazie kina gatunkowego. Huragan Billy szturmem zdobył publiczność w 1973 roku, a my wciąż nie otrząsnęliśmy się ze skutków. Z Egzorcystapremierze horrory oficjalnie nie były już marginalnym sposobem na zapełnianie dyskotek tandetnymi filmami o potworach lub podziemnymi opłatami eksploatacyjnymi. Były przestrzenią dla wizjonerów i obrazoburców, prowokatorów i autorów. Egzorcysta może nie jest najstraszniejszym filmem, jaki kiedykolwiek powstał. Ale ktokolwiek robi nakręcić najstraszniejszy film, jaki z pewnością widziałeś Egzorcysta.

Egzorcysta jest transmitowany strumieniowo na platformie Max i można go wypożyczać lub kupować na stronie Amazonka, Vudui innych platform cyfrowych. Dostępny jest także na Blu-ray w formacie Specjalna edycja 4K z okazji 50. rocznicy.